چکیده
عرفان و آموزه های ماندگار آن در قالب آراء، احوال و اقوال اهل معرفت و آنچه از تاریخ تطورش بر صفحة آثار ادبی نقش بسته، چنان گستره ای دارد که کاویدن در تمام جوانب آن برای اهل تحقیق امری پایان ناپذیر است. دست کم یک سده و نیم است که علاوه بر پژوهشگران همدل و همزمان این آثار، مستشرقان کنجکاو در این نوع از دانش و معارف نیز طی تحقیقات ...
بیشتر
عرفان و آموزه های ماندگار آن در قالب آراء، احوال و اقوال اهل معرفت و آنچه از تاریخ تطورش بر صفحة آثار ادبی نقش بسته، چنان گستره ای دارد که کاویدن در تمام جوانب آن برای اهل تحقیق امری پایان ناپذیر است. دست کم یک سده و نیم است که علاوه بر پژوهشگران همدل و همزمان این آثار، مستشرقان کنجکاو در این نوع از دانش و معارف نیز طی تحقیقات وسیعی گوشه و کنارهای عرفان ایرانی- اسلامی جهان شرق را پژوهیده و با مقابله و مقایسه معلومات آن با میراث فکری فرهنگ و تمدن خود، مشترکات معنوی بین الادیانی و بین الانسانی آن را آشکار ساخته اند. پاره ای از این تحقیقات ارزشمند به زبان های فارسی، عربی یا به هر دو زبان ترجمه شده اند، اما پاره ای دیگر که همچنان به زبان اصلی باقی مانده و عموم محققان از آن بی خبرند، نیازمند بررسی های نقادانه و تحلیل و تطبیق است تا غث و سمین آن نتایج و یافته ها به محک تحقیقات پژوهشگران تازه نفس زده شود. مجله«عرفان پژوهی در ادبیات» برای آن بخش از آثار (مقالات)ی که هنوز ترجمه نشده، مجالی را فراهم کرده است تا با چاپ ترجمه های وزین آن ها روند تشریک مساعی در پژوهش های داخلی و خارجی را تسهیل کند
مباحث تطبیقی
مراد اسماعیلی؛ حسین محمدی؛ علی ربیع زاده
چکیده
پرسش از معنای زندگی و تلاش برای پاسخ‌گویی به آن، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فکری آدمی از گذشته‌های دور تا اکنون بوده است و متفکران و اندیشمندان در نحله‌ها و حوزه‌های مختلف به بررسی چیستی این پرسش و راه‌های رسیدن به آن پرداخته‌اند. عرفان اسلامی – ایرانی یکی از حوزه‌هایی است که به صورت ویژه به زندگی، هدف و راه‌های رسیدن به آن ...
بیشتر
پرسش از معنای زندگی و تلاش برای پاسخ‌گویی به آن، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فکری آدمی از گذشته‌های دور تا اکنون بوده است و متفکران و اندیشمندان در نحله‌ها و حوزه‌های مختلف به بررسی چیستی این پرسش و راه‌های رسیدن به آن پرداخته‌اند. عرفان اسلامی – ایرانی یکی از حوزه‌هایی است که به صورت ویژه به زندگی، هدف و راه‌های رسیدن به آن توجه داشته است و اگرچه در این زمینه کمتر بدان توجه شده است، می‌تواند پاسخگوی بسیاری از پرسش‌های امروزین باشد. این مقاله با بهره‌گیری از نظریه‌ی معنادرمانی ویکتور فرانکل و واکاوی کتاب اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابوسعید ابی‌الخیر، در پی یافتن پاسخی برای چیستی معنای زندگی و مؤلفه‌های زمینه‌ساز معنا در اندیشه‌ی و باور این عارف بزرگ است. بر اساس یافته‌های این پزوهش، ارزش‌های نگرشی، خلاق و تجربه‌ای که فرانکل به عنوان راه‌های یافتن معنا از آنها یاد می‌کند، در اندیشه و افعال ابوسعید ابوالخیر نیز متبلور شده است؛ ارزش‌های نگرشی با مصادیقی چون تحمل ریاضت‌های شدید، ترک تعلقات دنیوی، نفس کشی و دستیابی به آزادی به واسطه‌ی ترک انانیت در کتاب اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید جلوه-گر شده‌اند. ارزش‌های خلاق با مصادیقی چون علاقه‌ی بسیار شدید به شعر، پی‌ریزی عرفان عاشقانه، اعتقاد به شادی و سرخوشی و تلقی سماع به عنوان نوعی عبادت نمایان شده‌اند و ارزش‌های تجربه‌ای با مصادیقی چون عشق به خدا، نوع‌دوستی، اندیشیدن به مصائب حیات انسانی، بخشش و ایثار، تساهل و مدارا و خدمت به خلق روی نموده‌اند.
محمود بشیری؛ نیلوفر انصاری
چکیده
حقیقت عشق، به‌عنوان بالاترین حقیقت وجودی از اساسی‌ترین مسائل عرفان است که عارفان بسیاری در این زمینه قلم‌فرسایی کرده‌اند. احمد غزالی و نجم‌الدین رازی دو تن از عارفان (قرن پنجم، قرن هفتم) هستند و مباحث بسیار مؤثری در زمینة عشق عرفانی مطرح کرده‌اند. روش این پژوهش، توصیفی – تحلیلی است که با تحلیل شواهد درون‌متنی و مراجعه به منابع ...
بیشتر
حقیقت عشق، به‌عنوان بالاترین حقیقت وجودی از اساسی‌ترین مسائل عرفان است که عارفان بسیاری در این زمینه قلم‌فرسایی کرده‌اند. احمد غزالی و نجم‌الدین رازی دو تن از عارفان (قرن پنجم، قرن هفتم) هستند و مباحث بسیار مؤثری در زمینة عشق عرفانی مطرح کرده‌اند. روش این پژوهش، توصیفی – تحلیلی است که با تحلیل شواهد درون‌متنی و مراجعه به منابع کتابخانه‌ای انجام‌شده است.نتایج این پژوهش حاکی از آن است که غزالی و رازی بر این باورند که معرفت حقیقی تنها از طریق عشق به وجود می‌آید و بر اساس نظریة وحدت وجود، همة تجلیّات هستی، انعکاس صورت حق هستند. عاشق همة این تجلیّات را دوست دارد و همین نگاه عاشقانه، دلیل زیبا بودن تمام هستی است. ازنظر این دو عارف، انسان قبل از ورود به دنیا، امانت دار گوهر عشق بود و هر دو عارف با استناد به آیة «یّحِبّهم و یُحِبونَه»، آغاز عشق‌ورزی را از جانب خداوند می‌دانند و عقل را در مسیر عشق و وصال سالک به معبود ناقص و ضعیف می‌دانند. آینه و آینه‌داری از دیگر مباحثی است که در مرصادالعباد و آثار غزالی مطرح‌شده است که روی زیبا و دل‌آگاه همچون آینه‌ای است که عارف، جمال حق را در آن آینه تماشا می‌کند و معشوق تنها در آینة عشق و طلب عاشق می‌تواند کمال زیبایی خود را دریابد. تقسیم‌پذیری عشق از دیگر مطالبی است که به‌صورت غیرمسقیم در مرصادالعباد و آثار غزالی استخراج می‌شود و مطالب موجود حاکی از باور این دو عارف درتقسیم عشق به اقسام مختلف است.
زهرا پارساپور
چکیده
جایگاه رفیع مولوی و شمس در ادبیات عرفانی موجب شده‌است که روایات مختلفی از حیات و اندیشه آنها شکل گیرد و در فهم زیست جهان آنها به مدد ما بیایند. در عین حال تعدد و تنوع روایتها از یک سو و پیچیدگی این دو شخصیت از سوی دیگر، نزدیک شدن به واقعیت را سخت و دشوار می‌سازد. در این پژوهش با مرور منابع تاریخی به ویژه با بهره‌گیری از اطلاعات موجود ...
بیشتر
جایگاه رفیع مولوی و شمس در ادبیات عرفانی موجب شده‌است که روایات مختلفی از حیات و اندیشه آنها شکل گیرد و در فهم زیست جهان آنها به مدد ما بیایند. در عین حال تعدد و تنوع روایتها از یک سو و پیچیدگی این دو شخصیت از سوی دیگر، نزدیک شدن به واقعیت را سخت و دشوار می‌سازد. در این پژوهش با مرور منابع تاریخی به ویژه با بهره‌گیری از اطلاعات موجود در مقالات شمس و مقایسه این روایتها تلاش شده است با روش توصیفی تحلیلی به این سؤالات پاسخ داده شود: آیا ملاقات شمس و مولوی اتفاقی بود؟ از اولین گفتگوی شمس با مولوی چه حقایقی را در مورد این دو شخصیت می‌توان دریافت؟ تاثیر این ملاقات بر روی خود شمس چه بود؟ نگاه شمس به رابطه خود با مولوی چگونه است؟ نتیجه این پژوهش نشان داد که نگاه شمس به اولین دیدارشان و نیز نگاه او به مولوی و نوع رابطه اش با او، با آنچه در تذکره ها، مناقبنامهها و اشعار آمده متفاوت است، همچنان که چهره شمس در مقالات از چهره افسانهای و آسمانی او در تذکره ها و حتی در آثار مولوی فاصله می‌گیرد. مقالات شمس چهره مولوی را از مرید و مطیعی حلقه به گوش تا مرتبه مرادِ مراد برمیکشد و چهره شمس را از مقام پیری فرازمینی به چهرهای زمینی و خاکستری مبدل می‌سازد.
سید محمدرضا حسینی؛ علی محمد مؤذنی
چکیده
چکیدهپژوهش حاضر به بیان دیدگاههای مشترک مولوی و ابن‌عربی در باب مراتب حضرت موسی (ع) در حوزۀ عرفان اسلامی می‌پردازد. ابن‌عربی و مولوی، دیدگاه‌ها و اندیشه‌های مشترک فراوانی در باب این پیامبر الهی دارند و دلیل این موضوع، بن‌مایه‌های فکری مشترک آنها به‌خصوص قرآن مجید، به‌عنوان سرچشمه و منبع اصلی معرفت و سپس احادیث و معارف اسلامی ...
بیشتر
چکیدهپژوهش حاضر به بیان دیدگاههای مشترک مولوی و ابن‌عربی در باب مراتب حضرت موسی (ع) در حوزۀ عرفان اسلامی می‌پردازد. ابن‌عربی و مولوی، دیدگاه‌ها و اندیشه‌های مشترک فراوانی در باب این پیامبر الهی دارند و دلیل این موضوع، بن‌مایه‌های فکری مشترک آنها به‌خصوص قرآن مجید، به‌عنوان سرچشمه و منبع اصلی معرفت و سپس احادیث و معارف اسلامی و تقریرات و تعلیمات عرفای سلف بوده است. بنابراین هر دو عارف به تعاریفی جامع در رابطه با جایگاه موسی در نظام آفرینش پرداخته‌اند. در این نوشتار با روشی توصیفی_تحلیلی به بیان و تطبیق مبانی اندیشه‌های مولوی و ابن‌عربی در باب مراتب و جایگاه وجودی موسی، با تمثیلات همانندی از سوی ایشان با پنج محورِ: الف: خلوص و علوّ موسی، ب: مرتبۀ تکلیم، ج: قتل طفلان بنی اسرائیل به دستور فرعون، د: جدال و غلبۀ معجزات موسی بر سحر فرعون، ص: ایمان فرعون در لحظات مرگ، ازنظر ابن‌عربی و مولوی، پرداختهایم، بدون آن که تأثیرپذیری آنها از یکدیگر، محل بحث و گفتگو باشد و پس از تجزیه و تحلیل دادهها و تطبیقِ مفاهیم و مؤلفه‌های نسبتاً مشترک، به نتایج مقتضی دست یازیدهایم.
شیرزاد طایفی؛ عاطفه شاهسوند
چکیده
از آن‌جا که زبان عرفان، زبانی تمثیلی و رمزگونه است، گفتار عرفا در بیان مشاهدات و مکاشفات خود در حالات خاص روحانی، شطح‌آمیز جلوه می‌کند؛ از این رو شطحیات، ارتباط تنگاتنگی با اسرار الهی دارد؛ چنان‌که می‌تواند منعکس کنندۀ بنیان تفکرات شخصی یک عارف در مراتب بالای عرفانی باشد. در این عرصه، عطّار نیشابوری، شاعر عارفی است که در مکتب وی، ...
بیشتر
از آن‌جا که زبان عرفان، زبانی تمثیلی و رمزگونه است، گفتار عرفا در بیان مشاهدات و مکاشفات خود در حالات خاص روحانی، شطح‌آمیز جلوه می‌کند؛ از این رو شطحیات، ارتباط تنگاتنگی با اسرار الهی دارد؛ چنان‌که می‌تواند منعکس کنندۀ بنیان تفکرات شخصی یک عارف در مراتب بالای عرفانی باشد. در این عرصه، عطّار نیشابوری، شاعر عارفی است که در مکتب وی، بخش ویژهای از این شطحیات در غزلیات او راه یافته است؛ به طوری که می‌توان بنیاد اندیشه‌های عرفانی وی را در واکاوی شطحیات غزلیات وی باز یافت. موضوع بررسی این مقاله، شطحیات در دیوان غزلیّات عطّار نیشابوری است، که در آن سعی شده به روش استقرایی- تحلیلی، شواهد برجستهای از دیوان این شاعر که مفهوم "شطح" در آنها مستتر است، مورد بررسی قرار گیرد، تا از این طریق، فلسفۀ تحلیلی نگاه عطّار دربارۀ شطح بر پایۀ بن‌مایه‌های سازندۀ آن و اهمیت نظر وی در این باره تبیین گردد و روشن شود که "شطحیات" تا چه اندازه و به چه شیوهای در "دیوان غزلیّات و قصاید عطّار نیشابوری" راه یافته است.
زهرا علی پور
چکیده
تکامل و پیشرفت معنوی که عرفا از آن به سیر و سلوک تعبیر می‌کنند، امری انتزاعی است. بر اساس نظریّات علوم شناختی، آنچه امکان بیان این تجارب را فراهم می‌کند، استفاده از طرح‌واره‌های تصویری است. طرحوارۀ حرکتی یکی از مهم‌ترین طرح‌واره های سیر و سلوک است. این پژوهش سعی دارد نحوۀ استفادۀ سنایی و قاضی از این طرح‌واره را بررسی و تحلیل کند. ...
بیشتر
تکامل و پیشرفت معنوی که عرفا از آن به سیر و سلوک تعبیر می‌کنند، امری انتزاعی است. بر اساس نظریّات علوم شناختی، آنچه امکان بیان این تجارب را فراهم می‌کند، استفاده از طرح‌واره‌های تصویری است. طرحوارۀ حرکتی یکی از مهم‌ترین طرح‌واره های سیر و سلوک است. این پژوهش سعی دارد نحوۀ استفادۀ سنایی و قاضی از این طرح‌واره را بررسی و تحلیل کند. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. واحد تحلیل، بیت و بندهایی در دو اثر است که طرحوارۀ حرکتی دارند و حدود پژوهش ما کل تمهیدات و حدیقه‌الحقیقه را در برمیگیرد. طرحوارهها تا حد زیادی بنیادین هستند؛ امّا تفاوت در تجارب زیسته و جهانبینی عرفا با سایر مکاتب باعث تمایز این گروه با سایر مکتبهای فکری می‌شود. سنایی و عین‌القضات توجّه بسیاری به مقصد دارند و ارزش پدیدهها را با توجّه به نقش کارکردی آنها در وصال به خداوند میبیند. این توجّه را با ذکر شواهد در تمهیدات و حدیقه بررسی کردهایم؛ از سوی دیگر تفاوت جزئیتر در جهانبینی دو عارف باعث شده‌است، سنایی پیشرفت معنوی را با تجربه بدنمند حرکت صعودی ببیند و قاضی آن را حرکت دایرهوار. قائل شدن به خرده مقصدها تجلّی دیگری از تجارب بدنمند است. در این زمینه نیز بین دو عارف تفاوتهایی وجود دارد.
عبدالرسول فروتن
چکیده
دربارة غزلی با مطلع «دوش وقت صبحدم در چرخ پایان یافتم/ در میان دانة خشخاش سندان یافتم» منسوب به جلال‌الدین مولوی چند شرح به فارسی، عربی و ترکی موجود است. مفصل‌ترین شرح شناخته‌شده را یوسف‌بن حاج حمزة ملاطی احتمالاً در شهر قیصریه و به زبان عربی نوشته و به سلطان سلیم اول عثمانی اهدا کرده است. از این شارح اطلاع چندانی در دست نیست؛ ...
بیشتر
دربارة غزلی با مطلع «دوش وقت صبحدم در چرخ پایان یافتم/ در میان دانة خشخاش سندان یافتم» منسوب به جلال‌الدین مولوی چند شرح به فارسی، عربی و ترکی موجود است. مفصل‌ترین شرح شناخته‌شده را یوسف‌بن حاج حمزة ملاطی احتمالاً در شهر قیصریه و به زبان عربی نوشته و به سلطان سلیم اول عثمانی اهدا کرده است. از این شارح اطلاع چندانی در دست نیست؛ جز اینکه صوفی‌ای از سلسلة کبرویه بوده که در نیمة دوم قرن نهم و نیمة اول قرن دهم هجری می‌زیسته و احتمالاً اثرش را میان سال‌های 918-926ق تألیف کرده است. شیخ او سیدعبیدالله شیرازی تستری هم از مشایخ گمنامی است که در قیصریه خانقاه و مریدانی داشته است. تنها نسخة شناخته‌شده از این شرح با عنوان شرح غزل ملّا جلال‌الدین به‌شمارة 1859 در کتابخانة ایاصوفیای استانبول محفوظ است. نظر به اینکه زبان متن عربی است، در تحقیقات مولوی‌پژوهی و عرفانی به محتوای آن توجه نشده است. در این مقاله کوشیده شده ضمن معرفی یوسف‌بن حمزة ملاطی، وجوه اهمیت و محتوای شرح او تبیین شود. این شرح با توجه به نمادین بودن کلمات و نیز اختلاف ضبط کلمات در نسخه‌ها با استناد به منابع متعددی نوشته شده است. از نکات جالب توجه در این اثر، حرکت‌گذاری کامل کلمات به شیوة عربی است و نشان می‌دهد یک فرد احتمالاً ترک‌نژاد در قلمرو عثمانی در قرن دهم این ابیات را چگونه می‌خوانده است. برخی از منابع مذکور در این شرح مانند رسالة اسحاق ختلانی در تاریخ ادب فارسی گمنام مانده‌اند.
حسینعلی قبادی؛ امیر مرادی؛ سعید بزرگ بیگدلی
چکیده
هر یک از فلاسفۀ دینی و عرفان‌پژوهان بر اساس دیدگاه خود، مختصّاتی برای تجربۀ عرفانی برشمرده‌اند. والتر استیس در کتاب «عرفان و فلسفه» هفت ویژگی اساسیِ بینش وحدانی یا آگاهی وحدت‌نگر، بی‌زمانی-بی‌مکانی، احساس عینیت یا واقعیت، احساس تیمّن و صلح و صفا، احساس امری قدسی و حرمت‌دار و الوهی، متناقض‌نمایی، و بیان‌ناپذیری را برای ...
بیشتر
هر یک از فلاسفۀ دینی و عرفان‌پژوهان بر اساس دیدگاه خود، مختصّاتی برای تجربۀ عرفانی برشمرده‌اند. والتر استیس در کتاب «عرفان و فلسفه» هفت ویژگی اساسیِ بینش وحدانی یا آگاهی وحدت‌نگر، بی‌زمانی-بی‌مکانی، احساس عینیت یا واقعیت، احساس تیمّن و صلح و صفا، احساس امری قدسی و حرمت‌دار و الوهی، متناقض‌نمایی، و بیان‌ناپذیری را برای تجربۀ عرفانی ذکر می‌کند. دیوان شمس، نمودهایی از تجربیات عرفانی آفاقی و انفسی مولوی را در بر دارد. تجربیات آفاقی مولوی در قالب داستان‌واره‌ها و بهاریه‌های عرفانی، تحوّلات و دیگرشدگی‌ها، حماسه‌های عرفانی، و مواجهات شگفت نمود دارد و در تجربیات انفسی که به واقع، خداوند از زبان مولوی سخن می‌گوید، مقولاتی چون تفاخر و هشدار، بازخواست و ملامت، ضرورت بازشناسی خویشتن، و شوق و بخشایش قابل مشاهده است. تحلیل و تبیین غزل‌های هر دسته، مستلزم آگاهی از مبانی نظری عرفان، توجّه به ساختار غزل و همچنین اشراف به منظومۀ ذهنی شاعر است. در این پژوهش که با استفاده از چارچوب نظری هرمنوتیک گادامر صورت پذیرفته، یکی از داستان‌واره‌های عرفانی مولوی مورد بررسی قرار گرفته که مولوی در آن با استفاده از رمزواژۀ «دزد»، نمودهای یکی از تجارب آفاقی خویش را بیان می‌کند. پژوهش حاضر، ضمن رمزگشایی غزل، با استفاده از دیگر غزلیات دیوان شمس، تمامی ویژگی‌های مدّ نظر استیس برای تجربۀ عرفانی را در آن مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. همچنین برخی دیگر از ویژگی‌های تجربۀ عرفانی همچون برخورداری از کیفیت معرفتی و انفعالی بودن نیز که پژوهشگرانی به جز استیس بدان‌ها پرداخته‌اند و غزل مدّ نظر از آنها برخوردار است، تببین و واکاوی شده‌اند.
زهراالسادات قریشی
چکیده
چکیدهآثار بزرگ ادبی- عرفانی جهان معمولا آیینه‌ای هستند تصویرگر یک اصل و بازگوکننده‌ی یک مفهوم در لباسی متفاوت؛ چرا که عارفان سخن‌گوی دل‌هایی هستند که رو به اصل خویش دارند و این جاست که سخن جهانی شده و مغایرتی با هم در مغز و معنا نمی‌یابد. هدف این پژوهش، یافتن نشانه‌های نظریه‌ی مُثُل و مفهوم سایه‌وار بودن مخلوقات در بیان و اندیشه‌ی ...
بیشتر
چکیدهآثار بزرگ ادبی- عرفانی جهان معمولا آیینه‌ای هستند تصویرگر یک اصل و بازگوکننده‌ی یک مفهوم در لباسی متفاوت؛ چرا که عارفان سخن‌گوی دل‌هایی هستند که رو به اصل خویش دارند و این جاست که سخن جهانی شده و مغایرتی با هم در مغز و معنا نمی‌یابد. هدف این پژوهش، یافتن نشانه‌های نظریه‌ی مُثُل و مفهوم سایه‌وار بودن مخلوقات در بیان و اندیشه‌ی مولانا جلال‌الدین بلخی و جرالد منلی هاپکینز، شاعر عارف قرن نوزدهم انگلیس است. در این راستا مبنای کار، غزل مولانا و مجموعه اشعار هاپکینز و تحلیل اشعار این دو برای یافتن وجوه پیوند دو اندیشه در این حیطه است. برآیند مطلب آن است که هر دو به شکلی نمادین یا صریح از این مطلب سخن گفته‌اند؛ مولانا به شکلی متنوع‌تر و گسترده‌تر و هاپکینز به شکلی موجز. از حیث شیوه‌ی بیان هرچند این دو با هم متفاوتند؛ هر دو طبیعت و عناصر آن را بهترین دستاویز برای پرداختن به این موضوع یافته‌اند. همچنین این موضوع در اندیشه‌ی هر دو شاعر با مفاهیمی چون تجلی، جان هستی، جهان آرمانی، زیبایی و تابعیت امور این جهانی از عالم بالا همراه می‌شود که با نظریه‌ی مُثُل کاملا در پیوند بوده و این دو اندیشه را در این حیطه به یکدیگر پیوند می‌زند و البته هدف دیگر این پژوهش، شناساندن هاپکینز و اندیشه‌ی فلسفی و عرفانی وی به عنوان شاعری ناشناخته در ایران است که جز تعداد انگشت‌شماری از ترجمه اشعار وی که در کتاب تاریخ ادبیات انگلیس آمده است، بیشتر اشعار و تمام آثار وی هنوز ترجمه نشده‌اند.
سمانه منصوری
چکیده
با نگاهی به آثار برجستۀ حوزۀ ادبیات عرفانی، تفاوت‌های عمده‌ای را در به‌کارگیری اصطلاحات مربوط به این نوع ادبی، شاهد هستیم. اگر قبض و بسط را از احوال عرفانی بدانیم که همواره در مسیر سیر و سلوک در کنار هم عارف را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند، این مفهوم می‌تواند در آثار عرفانی، نمودهای متفاوتی داشته باشد که پژوهش حاضر با روش توصیفی- ...
بیشتر
با نگاهی به آثار برجستۀ حوزۀ ادبیات عرفانی، تفاوت‌های عمده‌ای را در به‌کارگیری اصطلاحات مربوط به این نوع ادبی، شاهد هستیم. اگر قبض و بسط را از احوال عرفانی بدانیم که همواره در مسیر سیر و سلوک در کنار هم عارف را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند، این مفهوم می‌تواند در آثار عرفانی، نمودهای متفاوتی داشته باشد که پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی در پی بیان تفاوتها و سیر تحول این مفهوم با پردهبرداشتن از انفعالات درونی عرفا، تأثیر هرکدام از انفعالات بر آثار و بالطبع تأثیر نوع نگرش آنان بر این مفاهیم را به‌صورت جزئیتر مورد بررسی قرار می‌دهد؛ بهصورتی که با بررسی متوالی این آثار به این مسأله رهنمون میشویم که هر کدام از عارفان مورد بحث، نمایندۀ مرحلهای از مراحل سیر و سلوک عرفانی- شریعت (سنایی)، طریقت (عطار)، حقیقت (مولوی)- بهحساب میآیند و این مفاهیم در هر عارفی بسته به ظرفیت وجودی و تجاربش، رنگ متفاوتی بهخود می‌گیرد.
بتول واعظ؛ عطیه سادات نصری
چکیده
نظریات نقد ادبی خواننده‌محور، عمدتاً بر این باورند که معنا چیز ثابتی نیست که در ذهن نویسنده یا در خود متن پنهان شده باشد، بلکه معنا در تعامل خواننده با متن شکل می‌گیرد. این مقاله براساس مؤلفه‌های نظریة زیبایی شناسی دریافت هانس روبرت یاوس و ولفگانگ آیزر تدوین شده است. در این پژوهش، هفت شرح از شروح مثنوی برای تحلیل انتخاب شده است و ...
بیشتر
نظریات نقد ادبی خواننده‌محور، عمدتاً بر این باورند که معنا چیز ثابتی نیست که در ذهن نویسنده یا در خود متن پنهان شده باشد، بلکه معنا در تعامل خواننده با متن شکل می‌گیرد. این مقاله براساس مؤلفه‌های نظریة زیبایی شناسی دریافت هانس روبرت یاوس و ولفگانگ آیزر تدوین شده است. در این پژوهش، هفت شرح از شروح مثنوی برای تحلیل انتخاب شده است و علاوه بر نینامه، سه داستان از دفتر اول مثنوی(پادشاه و کنیزک، شیر و نخچیران و پادشاه جهود)، از منظر زیبایی شناسی دریافت، بررسی شده‌اند. پرسش اصلی مقاله این است که نظر شارحان مختلف در باب مضمون اصلی این داستانها، متأثر از چه مؤلفههایی از افق انتظارات آنها بودهاست؟ یافته‌های مقالة حاضر که براساس روش توصیفیـ تحلیلی و مطالعة اسنادی (کتابخانه‌ای) و بررسی 200 بیت منتخب صورت گرفته است، نشان می‌دهد که هرشارح، متأثر از افق انتظار اجتماعی و ادبی خود، معنایی را برای ابیات مثنوی برساختهاست.
علیرضا اسدی؛ فاطمه چراغی زادگان
چکیده
کارل گوستاو یونگ روانکاو برجستۀ سوئیسی و بنیانگذار نظریۀ ناخودآگاه جمعی و نقد کهن‌الگویی در آثار خویش که مبتنی بر تحقیقات گسترده در اساطیر، آیین‌ها و ادبیات اقوام و ملل بدوی و کهن است، کهن‌الگوها و سمبول‌های فراوانی را معرفی و تحلیل می‌کند که به عقیدۀ او همگی بازتابنده و فرافکنندۀ روان و ناخودآگاه جمعی نوع بشر در تاریخ تکامل خود ...
بیشتر
کارل گوستاو یونگ روانکاو برجستۀ سوئیسی و بنیانگذار نظریۀ ناخودآگاه جمعی و نقد کهن‌الگویی در آثار خویش که مبتنی بر تحقیقات گسترده در اساطیر، آیین‌ها و ادبیات اقوام و ملل بدوی و کهن است، کهن‌الگوها و سمبول‌های فراوانی را معرفی و تحلیل می‌کند که به عقیدۀ او همگی بازتابنده و فرافکنندۀ روان و ناخودآگاه جمعی نوع بشر در تاریخ تکامل خود است. طبیعی است که ردپای این کهن‌الگوها در بسیاری از باورهای عرفانی، مذهبی و غیرمذهبی ملل گوناگون -از جملۀ عرفان اسلامی- تا امروز نیز دیده می‌شود. در این پژوهش که برگرفته از پایاننامهای با موضوع سمبولشناسی حکایتهای تذکرةالاولیاء برمبنای آرای یونگ است با روش تحلیلی- تطبیقی به بررسی و تحلیل کهن الگوی جاندارپنداری یا مانا در آثار یونگ و جست‌وجوی شواهد آن در کتاب تذکرةالاولیاء عطار پرداختهایم. در این پژوهش کهنالگوی مانا و عقیدۀ جاندارپنداری در حیوانات، گیاهان و برخی عناصر طبیعی و اشیاء بیجان در نظریات یونگ و حکایات تذکرةالاولیاء بررسی شد. نتیجۀ تحقیق بیانگر وجود این کهنالگو در متن عرفانی اشاره شده و تطابق شواهد آن با تفاسیر یونگ است.
متون عرفانی و تحقیقات میان رشته‌ای و کاربردی
سمیرا جمالی قطلو؛ ناصر علیزاده خیاط؛ آرش مشفقی
چکیده
«جلال‌الدین محمد بلخی» ملقب به مولانا از بزرگ‌ترین شاعران عارف ایران و جهان است که افزون بر شاعری، جزو متفکران جهان نیز به شمار می‌آید. افکار و جهانبینی مولانا مورد توجه اورهان پاموک رمان‌‌نویس معاصر کشور ترکیه قرار گرفته است . پاموک در رمان «کتاب سیاه»، به آثار، اندیشه‌ها، زندگی و انسان‌های پیرامون مولانا، به کرات ...
بیشتر
«جلال‌الدین محمد بلخی» ملقب به مولانا از بزرگ‌ترین شاعران عارف ایران و جهان است که افزون بر شاعری، جزو متفکران جهان نیز به شمار می‌آید. افکار و جهانبینی مولانا مورد توجه اورهان پاموک رمان‌‌نویس معاصر کشور ترکیه قرار گرفته است . پاموک در رمان «کتاب سیاه»، به آثار، اندیشه‌ها، زندگی و انسان‌های پیرامون مولانا، به کرات اشاره کرده است.در پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوایی شیوة بهره‌مندی پاموک از احوال، آثار و اندیشه‌های مولانا مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد پاموک رمان «کتاب سیاه» را بر اساس روابط «شمس» و «مولانا» آفریده و حوادث زندگی و تحولات روحی مولانا پس از ملاقات با شمس را با شرح و تفصیل به مخاطبانش بازنمایی کرده است. همچنین مفهوم عرفانی «دیگری شدن» و از خود فاصله‌گرفتن با تبعیتی از الگوی رابطۀ «شمس» و مولانا» به یک رویۀ مکّرر در این رمان بدل شده است. رمان «کتاب سیاه»، هر خواننده‌ای را به طور مستقیم و غیر مستقیم با مولانا و عرفانِ مولانا مواجه می‌کند و دربارۀ زندگی و نزدیکان مولانا و ماجراهایی که مولانا در زندگانی خود تجربه کرده، به تأمل وامی‌دارد؛ حتی خوانندگانی که از پیش، مولوی را نمی‌شناسند، می‌توانند با خواندن این رمان، تا حدی با دنیای روحی و معنوی و نیز زندگی عینی مولانا آشنایی یابند، یا اینکه انگیزه‌ای برای شناخت و درک جهانبینی مولانا پیدا کنند.
مباحث تطبیقی
مریم حق شناس
چکیده
گیاهان بویژه درختان همواره حضوری سمبلیک در میان آیین‌ها و ادیان مختلف داشته‌اند. صورت مثالی درخت پر از رمز و رازهایی است که انسان به عنوان بخشی از آن یا بهتر است بگوییم بخش مرکزی این تصویر به شمار می‌رود. درخت به واسطۀ خصیصه‌های متمایزش به نوعی پیونددهندۀ عناصر زمینی و آسمانی است. سهروردی و مولانا با امتزاج خصیصه‌های اساطیری و عرفانی ...
بیشتر
گیاهان بویژه درختان همواره حضوری سمبلیک در میان آیین‌ها و ادیان مختلف داشته‌اند. صورت مثالی درخت پر از رمز و رازهایی است که انسان به عنوان بخشی از آن یا بهتر است بگوییم بخش مرکزی این تصویر به شمار می‌رود. درخت به واسطۀ خصیصه‌های متمایزش به نوعی پیونددهندۀ عناصر زمینی و آسمانی است. سهروردی و مولانا با امتزاج خصیصه‌های اساطیری و عرفانی درخت، تصویری ابداع کردند که چند پهلو، گریزپذیر، ذوالبطون و در عین حال جامع اضداد است. آنان در آثار خود از تصویر درخت برای بیان معانی و مفاهیمی گوناگونی بهره بردند. به بیان دیگر، درخت به عنوان یک تصویر واحد برای معانی متعددی به کار رفته است. این جستار با روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داستان‌های تمثیلی سهروردی و مثنوی مولوی سعی دارد به بررسی تصویر درخت به عنوان ایماژی بپردازد که سازندۀ معنی است و در عین حال حیات و جهانبینی عارف با این تصویر و مانند آن تعریف می‌شود.
میلاد بیگدلو
چکیده
کتاب مقامات ژنده‌پیل، نوشتۀ سدیدالدین محمد غزنوی دربارۀ کرامات شیخ احمد نامقی از نوشته‌های ارج‌مند و پربار از دید زبانی است که نخست بار در سال ۱۳۴۰ به کوشش حشمت مؤید به چاپ رسید. این مقامات آینه‌ای است از طرز اندیشه و اعتقادات عوامانۀ گروهی از مردم آن روزگار و عادات ایشان. از نگر زبانی نیز می‌توان گفت که این مقامات از کتاب‌های ...
بیشتر
کتاب مقامات ژنده‌پیل، نوشتۀ سدیدالدین محمد غزنوی دربارۀ کرامات شیخ احمد نامقی از نوشته‌های ارج‌مند و پربار از دید زبانی است که نخست بار در سال ۱۳۴۰ به کوشش حشمت مؤید به چاپ رسید. این مقامات آینه‌ای است از طرز اندیشه و اعتقادات عوامانۀ گروهی از مردم آن روزگار و عادات ایشان. از نگر زبانی نیز می‌توان گفت که این مقامات از کتاب‌های برجستۀ مقاماتنویسی و آگنده از اصطلاحات و واژگان گونهای و عامیانه و گفتاری در زمینۀ تصوف و همچنین زندگانی روزمرۀ مردمان آن روزگار و بهویژه آن ناحیۀ مکانی (ترشیز و توسعاً خراسان بزرگ) است. در تصحیح و روشنگریهای زبانی نوشتهشدۀ مصحح لغزشهایی به چشم میخورد. هدف این نوشته این بود که با یاریگرفتن از نمونههای یافته از دیگر کتاب‌های ادب دری و یادکرد آنها، این لغزشها یافته و ریخت درست آنها در میان نهاده شود.
سمیه تصدیقی
چکیده
نظریۀ استعاره‌های شناختی یا مفهومی اولین بار توسط لیکاف و جانسون مطرح شد. طبق نظر ایشان، استعاره دیگر تنها عنصری بلاغی و مختص زبان شعر نبود، بلکه ایشان معتقد بودند که زیربنای تفکر انسان، استعاری است. ابتدا استعاره‌های شناختی در زبان روزمره بررسی شد، اما با توجه به انتزاعی بودن عرفان، آرام آرام جای خود را در مطالعات عرفانی باز کرد. ...
بیشتر
نظریۀ استعاره‌های شناختی یا مفهومی اولین بار توسط لیکاف و جانسون مطرح شد. طبق نظر ایشان، استعاره دیگر تنها عنصری بلاغی و مختص زبان شعر نبود، بلکه ایشان معتقد بودند که زیربنای تفکر انسان، استعاری است. ابتدا استعاره‌های شناختی در زبان روزمره بررسی شد، اما با توجه به انتزاعی بودن عرفان، آرام آرام جای خود را در مطالعات عرفانی باز کرد. صحیفۀ سجادیه کتاب ارزشمند امام چهارم شیعیان از جمله کتب دعایی محسوب می‌شود که امام در قالب دعا، بسیاری از مفاهیم عرفانی را بیان کرده‌اند. همچنین، مثنوی مهم‌ترین کتاب منظوم عرفانی ادبیات فارسی، جایگاه ویژهای در ادبیات عرفانی این مرز و بوم دارد. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی به دنبال بررسی تعالیم دینی و عرفانی درباره مفاهیم مرتبط با زندگی و مرگ از دیدگاه شناختی در این دو اثر است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که زندگی و مرگ چیزی جدای از انسان و موجودیت او نیستند. نوع حرکت و صیرورت انسان در مسیر زندگی و نوع انتخابش در مواجه با موانع مسیر عبودیت و عاشقی، او را همسنخ دو مقصد متفاوت خواهد کرد و در نهایت هنگام مرگ انسان با موجودی که خود ساخته مواجه خواهد شد.
متون نظم و نثر عرفانی
طاهره رحیمی؛ محمدرضا تقیه؛ هاشم کاکایی
چکیده
سه مفهوم توکل وصدق ویقین از مفاهیم کلیدی ودایر در تعالیم دینی هستند که در قرآن وسنت هم بسیار به آنها پرداخته شده است که به تبع آنها در برخی از علوم اسلامی درباره آنها سخن به میان آورده شده است ازجمله در عرفان عملی درقالب مقامات ومنازل سلوک به آنها اهتمام ورزیده شده است در این مقاله دیدگاههای عارف بزرگ ونامی تصوف خواجه عبدالله انصاری ...
بیشتر
سه مفهوم توکل وصدق ویقین از مفاهیم کلیدی ودایر در تعالیم دینی هستند که در قرآن وسنت هم بسیار به آنها پرداخته شده است که به تبع آنها در برخی از علوم اسلامی درباره آنها سخن به میان آورده شده است ازجمله در عرفان عملی درقالب مقامات ومنازل سلوک به آنها اهتمام ورزیده شده است در این مقاله دیدگاههای عارف بزرگ ونامی تصوف خواجه عبدالله انصاری دراین با ب در کتاب مهم منازل السائرین مورد توجه واقع شده است که هر کدام از مقامات را در درجاتی مورد تحقیق قرار داده است واین نظریات با اقوال منصور بن اردشیر عبادی مروزی واعظ وعارف قرون پنجم وششم هجری در این باره سنجیده شده وبه تحلیل مستندهرکدام ازتوکل وصدق ویقین ودرجات ومصادیق آنها از دید این دوعارف پرداخته شده است وسعی شده است که نظریات این دو تحلیل وتطبیق لغوی وتفسیری شده ومورد نقد وبررسی قرار گیرد. کلمات کلیدی: خواجه عبدالله انصاری، عبادی مروزی، توکل، صدق، یقین،
سمیه جبارپور
چکیده
«بحرالمعانی» مجموعه‌ای از نامه‌های عرفانی صوفی طریقة چشتیه، سیدمحمدبن نصیرالدین جعفرمکی حسینی (732-824 هـ. ق) است که نخستین بار به تصحیح و تحقیق محمد سرورمولایی از سوی انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی (گروه دانشنامة زبان و ادب فارسی در شبه قاره) در سال 1397 منتشر شده است. این کتاب در تذکره‌ها و تحقیقات معاصرین به عنوان اثر عرفانی ...
بیشتر
«بحرالمعانی» مجموعه‌ای از نامه‌های عرفانی صوفی طریقة چشتیه، سیدمحمدبن نصیرالدین جعفرمکی حسینی (732-824 هـ. ق) است که نخستین بار به تصحیح و تحقیق محمد سرورمولایی از سوی انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی (گروه دانشنامة زبان و ادب فارسی در شبه قاره) در سال 1397 منتشر شده است. این کتاب در تذکره‌ها و تحقیقات معاصرین به عنوان اثر عرفانی بسیار مهم و با ارزش معرفی شده و در بزرگداشت مؤلف آن، مبالغههای بسیار کرده‌اند. این در حالی است که مطالعة متن کتاب، مغایر چیزی است که این منابع میگویند. مؤلف کتاب، مدعی تجارب و آموزههای عرفانی ناب و مهمی است که سعی کرده تا آنها را حتیالمقدور به مخاطب نامههایش منتقل کند. حال آنکه ما ردپای آن مطالب مهم عرفانی را در منابع دیگری یافتیم که بالطبع متعلق به دیگری است. در نوشتار حاضر کوشیدهایم تا به شیوة نقد درون‌متنی با معرفی منابع عرفانی مهمی که از مأخذ پایه و اساسی در نگارش مکتوبات «بحرالمعانی» است و مؤلف با وجود نقل مستقیم مطالب آنها در کتابش، هیچ اشارهای به این منابع و صاحبان آنها نکرده است؛ میزان وثاقت ادعاهای صاحب اثر را که به جد عقیده دارد مکتوبات وی از ژرفای عمیق معرفتی برخوردار است و نیز جایگاه عرفانی کتاب را ارزیابی کنیم.
متون عرفانی و تحقیقات میان رشته‌ای و کاربردی
رضا روحانی؛ زهره کافی
چکیده
با توجه به نظریة رولان بارت، نظریه‌پرداز و فیلسوف فرانسوی قرن بیستم در باب تفاوت اثر از متن، پرسش محوری مقاله این است که غزلیات حافظ متن به شمار می‌آید یا اثر؟ برای رسیدن به پاسخ، هفت سرفصلی که رولان بارت در نظریة «اثر تا متن» خود بیان کرده است بر بستر یکی از غزل‌های حافظ، غزل ۳۲۴ بر اساس دیوان حافظ به سعی سایه، (با مطلع: گر دست ...
بیشتر
با توجه به نظریة رولان بارت، نظریه‌پرداز و فیلسوف فرانسوی قرن بیستم در باب تفاوت اثر از متن، پرسش محوری مقاله این است که غزلیات حافظ متن به شمار می‌آید یا اثر؟ برای رسیدن به پاسخ، هفت سرفصلی که رولان بارت در نظریة «اثر تا متن» خود بیان کرده است بر بستر یکی از غزل‌های حافظ، غزل ۳۲۴ بر اساس دیوان حافظ به سعی سایه، (با مطلع: گر دست رسد در سر زلفین تو بازم/ چون گوی چه سرها که به چوگان تو بازم) بررسی شده است. گفتار این مقال از این مصداق یا شاهد مثال، عبور می‌کند و شواهد کلیتر و عامتری از غزلیات حافظ را نیز به یاری می‌گیرد. با روش تحلیل متن، و پیاده سازی نظریة رولان بارت بر غزل مذکور، این نتیجه به دست می‌آید که غزل حافظ، هم متکثر است و هم متناقضنما، هم دارای مدلول های نامتناهی است و هم در ارتباط با دال تجربه می‌شود؛ هم کالای مصرفی نیست و هم عنصر لذتبخش بودن را در خود دارد؛ هم دارای نیروی آشوبگر ضد طبقهبندی است و هم دارای نمادپردازی است. درنتیجه سزاوار است که جامة متن بر قامت او پوشیده شود نه اثر.
مرتضی خوش نیت؛ شهروز جمالی
چکیده
این مقاله با عنوان «مقایسۀ مثنوی طاقدیس ملا احمد نراقی با مثنوی معنوی مولوی» به بررسی و تحلیل مقامات و احوال عرفانی، اخلاقی و کلامی از منظر فرم و محتوای مشترک درمثنوی طاقدیس و مثنوی معنوی می‌پردازد. در این پژوهش حکایات، مضامین، افکار و دیدگاههای مشترک دو اثر استخراج شده و سپس تحلیل شده‌اند. در اکثر مضامین، مقامات و احوال عرفانی ...
بیشتر
این مقاله با عنوان «مقایسۀ مثنوی طاقدیس ملا احمد نراقی با مثنوی معنوی مولوی» به بررسی و تحلیل مقامات و احوال عرفانی، اخلاقی و کلامی از منظر فرم و محتوای مشترک درمثنوی طاقدیس و مثنوی معنوی می‌پردازد. در این پژوهش حکایات، مضامین، افکار و دیدگاههای مشترک دو اثر استخراج شده و سپس تحلیل شده‌اند. در اکثر مضامین، مقامات و احوال عرفانی و محتوایی مشترک در دو مثنوی دیده می‌شود. در ارائۀ باورها و آیات، احادیث و روایاتی که در دو اثر به‌کار گرفته شده است -با وجود اشتراک- در پاره‌ای موارد، اختلاف‌نظر وجود دارد. در مثنوی طاقدیس با وجود الهام از مثنوی مولوی داستان‌های تمثیلی وجود دارد که چنین داستان هایی در مثنوی معنوی نیست. کلام ملا احمد نراقی برگرفته از اصول و فروع اساسی عرفان تشیع است که با عرفان عملی و سلوک توأم است و به صورت شفاف در چارچوب اصول شریعت و ممتنع به لحاظ سیر و سلوک سالک در راه طریقت بیان شده است. هر چند کلام در مثنوی طاقدیس، استواری و چیـره دستی مثنوی معنوی را ندارد، اما در بین منظومه‌های شیعی در قالب شعـر و در زبان و ادبیات فارسی، جایگاهی رفیع دارد و دور از هرگونه جانبداری از فرقه یا اندیشۀ خرافی کاذب است. در مثنوی طاقدیس و مثنوی معنوی، اکثر مضامین عرفانی مشترک است و در مواردی هم اختلاف وجود دارد که گاهی اختلافات برجسته به نظر می‌رسد.
مباحث تطبیقی
نوری سادات شاهنگیان
چکیده
محبّت از جمله مفاهیم محوری در آثار عرفانی هندو و اسلامی است. در تعالیم رساله بگودگیتا به عنوان مهم‌ترین منبع الهام عرفانی هندو، بکتی به معنای رابطه عاشقانه و از سر ارادت و اخلاص با خدا به عنوان سهل‌الوصول‌ترین طریق نجات انسان مورد تأکید است. در مثنوی جلال‌الدّین محمد بلخی نیز که نمونه‌ای از آثار عرفانی اسلامی در عصر پختگی اندیشه‌های ...
بیشتر
محبّت از جمله مفاهیم محوری در آثار عرفانی هندو و اسلامی است. در تعالیم رساله بگودگیتا به عنوان مهم‌ترین منبع الهام عرفانی هندو، بکتی به معنای رابطه عاشقانه و از سر ارادت و اخلاص با خدا به عنوان سهل‌الوصول‌ترین طریق نجات انسان مورد تأکید است. در مثنوی جلال‌الدّین محمد بلخی نیز که نمونه‌ای از آثار عرفانی اسلامی در عصر پختگی اندیشه‌های صوفیانه است، محبّت (عشق) جایگاهی ویژه دارد و از عالیترین احوال عارف و از مهم‌ترین مبانی و اصول تصوّف بشمار می‌رود. مفهوم محبّت با معرفت نیز ارتباط تنگاتنگ دارد. مقاله حاضر با هدف مقایسه این مقوله در سنّت عرفانی اسلام و هندوئیزم نگاشته شده است. برداشتی از خدا و معرفت او، رابطه محبّت با معرفت خداوند، غایتی که مترتّب بر طریق بکتی یا احوال عاشقانه است و تأثیرات عشق‌ورزی بر شخصیت محب (بکته)، در رساله گیتا و مثنوی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که در عرفان هندو، معرفت الهی محصول طی طریق محبّت و در عرفان اسلامی خاستگاه آن است. غایت این هر دو، رستگاری (اتحاد یا قرب محب و محبوب) و تأثیر وجودی آن تحوّل اخلاقی محب است.
سجاد رجایی؛ حمیدرضا خوارزمی؛ سید امیر جهادی حسینی
چکیده
معاملات یکی از اصطلاحات رایج بین صوفیان است و این اصطلاح آداب و اعمالی را دربر می‌گیرد که آنان در طی سلوک انجام می‌دهند. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که معاملات در چه مفاهیمی به‌کار رفته و دلیل تفاوت نگاه صوفیه به این اصطلاح چه بوده است؟ بنابراین با مطالعه کتاب‌هایی که در زمینة اشاعة عقاید صوفیه و تربیت سالکان تألیف شده با ...
بیشتر
معاملات یکی از اصطلاحات رایج بین صوفیان است و این اصطلاح آداب و اعمالی را دربر می‌گیرد که آنان در طی سلوک انجام می‌دهند. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که معاملات در چه مفاهیمی به‌کار رفته و دلیل تفاوت نگاه صوفیه به این اصطلاح چه بوده است؟ بنابراین با مطالعه کتاب‌هایی که در زمینة اشاعة عقاید صوفیه و تربیت سالکان تألیف شده با سندکاوی و فیشبرداری به تدوین پژوهش پیش رو اقدام و مشخص شد که معنای واژۀ معاملات و مفرد آن که به دو صورت معامله و معاملت به‌کار رفته در نزد صوفیه با توجه به موضوع متن، متفاوت بوده و به معنای اعمال، عبادات، آداب و رسوم و غیره استفاده شده است و تقسیمبندی اعمال درنزد هر یک از نویسندگان شباهتها و تفاوتهایی دارد. در این پژوهش، ضمن تجزیه و تحلیل کیفی با استفاده از روشهای توصیفی و مقایسهای، مطالب تجزیه و تحلیل شده است. نتیجۀ حاصل از این پژوهش این است در نگاه نظریهپردازان و نویسندگان عرفانی، راجع به معاملات اشتراک نظری وجود ندارد و این اختلاف نظر را می‌توان به سلیقهای بودن این بحث و نداشتن منبعی موثق در قرآن و حدیث نسبت داد که هر یک از بزرگان صوفیه برای تربیت مریدان از یک نوع شیوۀ خاص مطابق با حال و وقت خویش استفاده کرده‌اند.
متون نظم و نثر عرفانی
محمد شیروانی
چکیده
چکیده:حکیم ابوالقاسم فردوسی وحکیم نظامی گنجوی از مثنوی سرایانی که با دانش درست به مبانی معرفت دینی و حکمی ، چه در حوزه نظر و چه در حوزه عمل، با زبان منظوم به شیوایی و هنرمندی و تدقیق، اشعار بلندی را سروده اند؛ اشعاری که گاه در نهایت ایهام و ابهام تنها نصیب تیزبینان حکمت می شود و اشعاری که به صراحت و شفافیت از جهان بینی توحیدی حکایت دارد. ...
بیشتر
چکیده:حکیم ابوالقاسم فردوسی وحکیم نظامی گنجوی از مثنوی سرایانی که با دانش درست به مبانی معرفت دینی و حکمی ، چه در حوزه نظر و چه در حوزه عمل، با زبان منظوم به شیوایی و هنرمندی و تدقیق، اشعار بلندی را سروده اند؛ اشعاری که گاه در نهایت ایهام و ابهام تنها نصیب تیزبینان حکمت می شود و اشعاری که به صراحت و شفافیت از جهان بینی توحیدی حکایت دارد. هر دو حکیم اگرچه در خصوص یگانه انگاری هستی ابیات بی شماری از خود بجای نگذاشتند اما درعین اختصار، به مداقه ی عقلی و شهودی در خصوص حاق هستی، قرائتی مونیسمی(یگانه انگارنه)نه لزما پانته ایسمی(همه خدا انگاری) از گیتی را به منصه ظهور رسانده اند. از آنجایی که تقدم زمانی حکیم فردوسی برحکیم نظامی وآشنایی و تاثیر پذیری نظامی با حکیم فردوسی ، انکار ناپذیر است، سزاست که تعالی و تساوی و تنازل نظریات حکمی حکیم فردوسی در مقایسه با حکیم نظامی بدرستی تحلیل شود. بایسته است نحوه بیان دو حکیم در حوزه وحدت وجود که هویتی گوناگون دارد، مورد جرح و تعدیل قرار گیرد تا نقاط قوت و ضعف هریک آشکار گردد.در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی تطبیقی با ابزار کتابخانه ی تبلور و چیستی نظریه وحدت وجود به تحقیق می انجامد.
الهام روستایی راد؛ مریم حسینی
چکیده
تاریخ عرفان و تصوف نیز همچون دیگر تواریخ، ناگفته‌های بسیار دارد که تاکنون برملا نشده اند. شرح احوال و آثار عارفان بسیاری در کتاب‌های تذکرۀ اولیا، و طبقات صوفیه ثبت شده و قابل دسترسی است، اما دستیابی به آراء و افکار عارفان گمنام که شاید با داشتن مقام و جایگاه ویژه در روزگار خود می‌زیستند، نیازی است مُبرم که باید در جست‌وجوی آن به ...
بیشتر
تاریخ عرفان و تصوف نیز همچون دیگر تواریخ، ناگفته‌های بسیار دارد که تاکنون برملا نشده اند. شرح احوال و آثار عارفان بسیاری در کتاب‌های تذکرۀ اولیا، و طبقات صوفیه ثبت شده و قابل دسترسی است، اما دستیابی به آراء و افکار عارفان گمنام که شاید با داشتن مقام و جایگاه ویژه در روزگار خود می‌زیستند، نیازی است مُبرم که باید در جست‌وجوی آن به تذکره ها و متون کهن رجوع کرد. با توجه به دوران مهم اختلاط فرهنگی، سیاسی و ادبی دو کشور ایران و هند، و رفت و آمد صوفیان، شاعران و هنرمندان میان دو کشور، بخش قابل توجهی از سرمایههای فرهنگی به زبان فارسی در برخی آثار هندوان موجود است که شایسته توجه و تحقیق است. این پژوهش براساس کتاب حسنات العارفین داراشکوه شاهزاده هندی (م. 1069) به معرفی چند تن از عارفان نامدار که سخنان شطحآمیزی از آنان نقل شده می‌پردازد. عارفانی چون؛ خواجه علی رامیتنی، شیخ کبیر، شیخ حسین دهدهه، شیخ شرفالدین پانی پتهی، شیخ فرید شکرگنج که دارای شطحیات و یا کلامی عالی بودند
