نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فاطمه هوشنگی ¹
• محمدابراهیم مالمیر ²
• مجتبی بیگلری ³

¹ دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، گروه ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

² گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

³ گروه الهیات، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

اکنکار از جمله شبه معنویت‌ها و عرفان‌واره‌های التقاطی و مصرفی پرطرفدار آمریکایی است. فردگرایی، آزادی از التزامات شریعت‌محور، و پاسخگویی به نیازهای معنوی «سفارشی‌سازی شده» از عوامل اصلی اقبال به چنین آیین‌هایی در جوامع غربی و حتی اسلامی است که برای مواجهه و مقابله با آن باید در ابعاد مختلف مورد بررسی‌های عمیق و دقیقی قرار گیرند. هدف این پژوهش، تحلیل تطبیقی مفهوم «سوگماد» در آیین اکنکار و مفهوم خدا در عرفان اسلامی است تا وجوه اشتراک و افتراق این دو نظام فکری در حوزة خداشناسی عرفانی و الهیات تطبیقی را تبیین کند. بر این اساس با روش پژوهش تحلیلی-توصیفی و مطالعة اسنادیِ آثار اختصاصی رهبران اکنکار و متون کلیدی عرفان اسلامی، مفاهیم بنیادین هر دو جریان در چارچوب الهیات تطبیقی واکاوی شده‌اند. یافته‌‌های تحقیق مبین این است که سوگماد در اکنکار به مثابه یک جریان انرژی و «حقیقت غایی غیرشخصی» تعریف می‌شود که از طریق تجربه‌های سوبژکتیو (سفر روحی) و راهنمایی «استادان زنده» ادراک‌پذیر است. این مفهوم فاقد صفات شخص‌وارگی (اراده، علم) و مبتنی بر پلورالیسم مطلق معنوی است. در حالی که در عرفان اسلامی، خداوند ذاتاً شخصی، متعالی، و در عین حال حاضر در تجلیات هستی(وحدت وجود) است.
اشتراکات ظاهری دو نظام، شامل تأکید بر وحدت حقیقت و تجربه‌گرایی عرفانی است، اما تفاوت‌های بنیادین در مبانی هستی‌شناختی(شخصی/غیرشخصی)، انسانشناختی(اطاعت‌پذیری/استقلال معنوی)، و معرفت‌شناختی(وحیانی/انسان‌مدار) آنها را در تقابل جدی قرار می‌دهد. علی‌رغم استفادة اکنکار از اصطلاحات مشابه عرفان اسلامی، ماهیت غیرشخصی سوگماد، نبود التزام به شریعت، و تفسیر ابزاری از معنویت، موجب تمایز ریشه‌ای آن از الهیات و عرفان اسلامی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

• سوگماد
• اکنکار
• عرفان اسلامی
• الهیات تطبیقی
• وحدت وجود

موضوعات

• مباحث تطبیقی