نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فرشته میلادی ¹
• عباسعلی وفائی ²

¹ دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی - دانشگاه علامه طباطبائی - تهران - ایران.

² استاد گروه زبان و ادبیات فارسی - دانشکده ادبیات و زبان های خارجی - دانشگاه علامه طباطبائی - تهران - ایران.

چکیده

این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و تکیه بر فرانقش اندیشگانی، به مطالعة شیوة بازنمایی تجارب عرفانی در نوشتارهای صوفیه می-پردازد و در صدد پاسخگویی به این پرسش است که غلبة هر یک از نقش‌های زبان در این متون چه تأثیری در شیوة به کارگیری فرآیندهای زبانی دارد؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد که غلبة هر یک از نقش‌های زبانی در این متون، به طور مستقیم بر نوع کاربرد فرآیندهای زبانی تأثیر گذاشته و باعث ایجاد تفاوت در بازنمایی تجارب نویسندگان صوفیه شده‌ است. برای مثال در متونی که نقش ترغیبی زبان غلبه پیدا کرده، تحول معناداری از فرآیندهای مادی به فرآیندهای ذهنی ایجاد شده است. در این‌ گونه متون، «تجربه‌گر» فعال و کنشگر است و اغلب افعال ساختار متعدی و زمان گذشته دارند. بسامد بالای وجه اخباری و گستره‌های معنایی مؤکد در این متون، نشان از قطعیت در کلام نویسنده دارد. ذهن مخاطب در هنگام خواندن این روایات از مکان و زمان طبیعی خود جدا می‌شود و با راوی در فضای وقوع تجربه همراه می‌شود. این شیوة بیانی با تغییر نقش‌های زبان، نمودهای متفاوتی پیدا کرده است. ویژگی‌های تجارب عرفانی از قبیل «توصیف‌ناپذیری»، «زودگذری» و «حالت‌انفعالی» نیز به موازت نقش‌های زبان، از دیگر عوامل تعیین‌کننده در شیوة بازنمایی این تجارب به شمار می‌روند. نویسندگان صوفی تحت تأثیر این ویژگی‌ها است که از توصیف دقیق موقعیت و کیفیت تجارب بازمی‌مانند. بیان رمزی، بسامد بالای فرآیندهای ذهنی، عدم توجه به جزییات دقیق فرآیندها و غیر ملموس بودن عناصر پیرامونی، حاصل نمود این ویژگی‌ها در نوشتار صوفیه هستند.

کلیدواژه‌ها

• نوشتار صوفیه
• تجارب عرفانی
• نقش های زبان
• فرانقش اندیشگانی

موضوعات

• نقد ادبی و متون عرفانی