نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
چکیده
وسواس‌ها که نوعی «اختلال عصبی» به‌شمار می‌روند، دریک تقسیم‌بندی کلی، به دو بخش فکری و عملی تقسیم می‌شود. اختلال وسواس نجس‌پاکی، یکی انواع وسوسه‌های عملی، و چهارمین اختلال از لحاظ اهمیت درمیان اختلال‌های روان‌پزشکی است. این اختلال عصب‌شناختی، زیستی و رفتاری که با افکار و رفتارهای وسواسیِ تکرارشونده همراه است، وقت بسیار زیادی را می‌گیرد و باعث اختلال در زندگی و کارکرد روزانه می‌شود. شخصیت «بط» در مثنوی منطق‌الطیر دچار نوعی اختلال وسواس نجس‌پاکی است و جستار حاضر که به شیوه‌ی توصیفی ـ تحلیلی و با شیوه‌ی کتابخانه‌ای نوشته شده‌است، می‌کوشد تا به بررسی مختصات این اختلال در شخصیت مزبور بپردازد. نتایج این جستار نشان می‌دهد که نمود اختلال وسواس نجس‌پاکی در بط را می‌توان در دو ساحت مشاهده کرد: 1ـ آلودگی: انجام و اجرای رفتارهای تکراری (طهارت و شستشوی بیش از اندازه) بر اساس ترتیبات و الگوهای معین و به‌صورت یکنواخت (هر لحظه غسل کردن)؛ 2ـ جانماز آب‌کشی: که بط نهایت کوشش خود را می‌کند تا به منتهای پاکیزی برسد و جهد می‌کند تا کوچک‌ترین کوتاهی در توجّه به یک عمل مذهبی (در این‌جا غسل و طهارت) از او سر نزند. این خصیصه هم‌چنین سبب شده که بط دچار کمال‌طلبی و تا حدی خودپسندی نیز شود؛ زیرا این وسواس، بط را به جایی -رسانده که در این عالم فقط خودش را پاک (پاک‌رو، صاحب کرامات و زاهد مرغان) و بقیه را ناپاک می‌داند. هم‌چنین جستار حاضر سوای نمایش مختصات اختلال نجس‌پاکی و نمودهای آن در بط، هنروری‌ها و چیره‌دستی‌های شاعرانه‌ی عطار در پرداخت این موضوع را نیز نشان می‌دهد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)