نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
3 استادیار زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
یکی از بنیادی‌ترین عوامل اختلاف صوفیه دربارۀ عشق و محبت به اختلاف رویکردهای سکری و صحوی بازمی‌گردد. این دو رویکرد تأثیر عمیقی در شکل‌گیری برخی از مفاهیم و اصطلاحات و گسترش معنایی آنها در تصوف داشته است. هر کدام از این دو گروه متناسب با فضای فکری خود مؤلفه‌هایی را در تعاریف عشق و محبت لحاظ کرده‌اند. در این مقاله که به روش توصیفی – تحلیلی نگاشته شده است پس از استخراج تعاریف عشق و محبت از متون عرفانی تا قرن هفتم، مؤلفه‌های مهم ذکر شده شناسایی و سپس با توجه به اندیشه‌های صحوی یا سکری مستخرج از آنها، گونه شناسی صورت گرفته است. بر این اساس دو گونۀ کلی در تعاریف صوفیه از عشق و محبت می‌توان ملاحظه نمود. نخست تعاریفی که با زبان شاعرانه بیان شده و صوفی با بهره‌گیری از بلاغت، اشاراتی به احوالات عاشقانه و تاثیر عشق بر سالک دارند که غالباً متعلق به اهل سکر است. گونۀ کلی دوم عباراتی است که صوفیه با بهره‌گیری از مؤلفه‌ها و اصطلاحات عرفانی دیدگاه نظری خود را در این باب بیان می‌کنند که به سه زیرگونه تقسیم می‌شوند. در زیرگونۀ نخست که به اهل صحو اختصاص دارد مؤلفه‌های مستخرج با مجاهدت و اکتساب مرتبط هستند. در زیرگونۀ دوم که به اهل سکر تعلق دارد مؤلفه‌هایی چون محو ، فنا و وجود مشاهده می‌شود. اما گونۀ سوم حاوی مؤلفه‌هایی است که لفظ آن در تعریف متعلق به اهل سکر و صحو مشترک است اما مدلول آنها فرق می‌کند به گونه‌ای که با فضای فکری دو مکتب هماهنگ است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)