نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
2 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دنشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
مقولۀ «تأویل» یا «هرمنوتیک» از شیوه‌های متداول قدیمی در خوانش متون، به ویژه متون مقدس بوده است. عرفا و صوفیه کم‌کم نگاه تأویلی خود را از حوزۀ آیات قرآن و احادیث فراتر برده‌اند و به تأویل سایر پدیده‌ها و وقایع روزمرۀ طبیعی نیز پرداخته‌اند. ما در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا با کاوش در سه اثر مهمّ عرفانی رسالۀ قشیریه، اسرارالتوحید و تذکرةالاولیا، به بررسی آن بخش از تأویلات عرفا از امور غیر قدسی بپردازیم که عارف انواع رخداد‌های طبیعی و وقایع روزمره را از حالت طبیعی و نظام‌های قرار‌دادی متعارف خود خارج می‌کند و به وضع معنایی جدید مطابق با جهان‌بینی عرفانی خود می‌پردازد. برای تبیین هر چه بهتر تاویلات عرفا از آرای هرمنوتیکی مدرن غربی که نقش مهمی را برای فهمنده قائل است، نیز استفاده کرده‌ایم. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که عارف درصدد انطباق همۀ امور و وقایع طبیعی با اندیشه‌های عرفانی و جهان فکری خود است و مدام در پی یافتن بهانه‌ای برای رفتن از جهان شهود به عالم غیب است .این تداعی‌ها تأویلی به صورت‌های گوناگون بلاغی همچون ایهام، اسلوب الحکیم، ایهام دوگانه-خوانی، ایهام تبادر، تشبیه و مجاز رخ می‌نماید و صوفی با این شیوه‌ها به توسع تجارب روحی و عرفانی خویش می‌پردازد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)