نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید سعید رضا منتظری ¹
• سیدمحمدمهدی فرشاد ²
• محمدهادی محمدی ³

¹ عضو هیات علمی دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران

² دانشجوی دکتری دین‌پژوهی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

³ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

یکی از مفاهیم مدرنی که هنوز اتفاق جهانی بر تعریف آن حاصل نشده، معنویت است. با این حال، گاهی آن را دینی و گاهی غیردینی(ضددین یا فرادین) دانسته‌اند. گویا معنویت در جهان‌زیست سنت، در برابر قرائت رسمی از دین تعریف شده است و عرفان نامی است که بر آن نهاده‌اند؛ اما معنویت در جهان‌زیست مدرن، در برابر مدرنیته تعریف می‌شود. با این حال، معنویت مدرن و عرفان سنتی شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند که پرداختن به آنها سودمند است. عارفان مسلمان هر یک الگوی خاصی برای زیست معنوی ارائه داده‌اند، که معنویت مدرن با استفاده از مولفه‌های آنها، به شرط سازگاری با مولفه‌های مدرنیته(عقلانیت، آتونومی و تمایزپذیری)، فربه‌تر خواهد شد. عین‌القضات همدانی، عارف نامدار ایرانی، الگوی زیستِ معنوی‌ای را ارائه می‌کند. در این مقاله در پی آنیم تا مولفه‌های زیست معنوی را در تمهیدات، مهم‌ترین اثر او، تبیین کنیم. تبیین الگوی زیست معنوی در آثار عارفان می‌تواند الگوی زیست معنوی مدرن را تقویت کند. به نظر می‌رسد، خداباوری، انسان‌محوری و فردگرایی، رواداری و مدارا، و اخلاق‌ورزی مولفه‌های زیست معنوی در تمهیدات عین‌القضات همدانی‌اند، عناصری که می‌توانند معنویت سنتی را به معنویت مدرن پیوند دهند و آن را بارورتر کنند.

کلیدواژه‌ها

• معنویت
• مدرنیته
• زیست معنوی
• عرفان
• عین‌القضات همدانی
• تمهیدات