نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی کریمی ¹
• پریسا نصیری ²

¹ استاد مدعو دانشگاه علامه طباطبایی

² دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

یکی از روش‌های کارامد برای مطالعۀ ابعاد معناشناختی زبان عرفانی در متون ادبی، تحلیل گفتمان انتقادی است که رویکردی جدید از تحلیل گفتمان در مطالعات ادبی و هنری به‌شمار می‌رود و به تحلیل متون در پیوند با زمینه و بستر فرهنگی و فکری می‌پردازد. در این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده‌است، پس از استخراج مفاهیم عرفانی موجود در نمایشنامۀ در راه مهر، مؤلفه‌های مهم شناسایی ، سپس مطابق با الگوی نظری فرکلاف به تحلیل گفتمان عرفانی نمایشنامه پرداخته می‌شود. هدف در این پژوهش تحلیل انتقادی گفتمان عرفانی اشعار حافظ و چگونگی انعکاس آن در نمایشنامۀ در راه مهر و نیز یافتن مفاهیم و مؤلفه‌های عرفانی موجود در این اثر برمبنای رویکرد نظری تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و با روش کتابخانه‌ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این نمایشنامه از جمله آثار نمایشی عرفانی محسوب می‌شود که از اشعار حافظ الهام گرفته‌است و نویسنده درصدد بیان خیالات و عوالم عرفانی و اخلاقی به وجه نمادین و بیان نمایشی است. همچنین پژوهش حاضر نشان‌دهندۀ این است که این نمایشنامه، یک نمایشنامۀ خیالی، انتقادی، فلسفی و اخلاقی است که نویسنده سعی داشته است فلسفۀ عرفانی را در وجه تمایلات و احساسات ملی به شیوۀ نمایشی توصیف نماید. در واقع، نویسنده به نوعی عرفان رو می‌کند که برگرفته از اندیشه‌های عرفانی حافظ در اشعارش است.

کلیدواژه‌ها

• تحلیل انتقادی گفتمان
• گفتمان عرفانی
• اشعار حافظ
• نمایشنامۀ در راه مهر
• ذبیح بهروز