نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شاهد، تهران
چکیده
موضوع نشانه‌شناسی مکان، توضیح و تفسیر مفاهیم و مدلول‌های نشانه‌ای از مکان است که تداعی‌های فرهنگی، تاریخی و عاطفی را به فضای خاص گفتمانی متصل می‌کند. مکان‌ها از طریق تجربیات، خاطرات و روایت‌هایی که خلق می‌کنیم، با معناهای گوناگون درهم می‌آمیزند و گاه هویت‌های تأثیرگذاری را در عرصۀ شناخت می‌آفرینند. یکی از متن‌های تأثیرگذار ادب عرفانی فارسی که از نظر اشتمال بر رمزگان‌ها و نشانه‌های مکانی سرشار و برجسته است، غزلیات شمس است که در این پژوهش با روش تحلیل محتوای مضمونی به واکاوی آن پرداخته شده است. با تحلیل نشانه‌ها و نمادهای به کار رفته در غزلیات مولانا، همراه با قرارگیری آن‌ها در مکان‌ها و فضاهای خاص، می‌توان به معانی مورد نظر شاعر و مضامین گستردۀ منظومۀ فکری وی پی برد. نتیجۀ تحلیل نشان می‌دهد که بسیاری از مکان‌ها در غزلیات شمس، از ویژگی صرف مکان‌بودگی فیزیکی و عینی فراتر رفته و به استعلای نشانه‌ای رسیده است. روایت شبکه‌ای در بسیاری از نشانه‌های مکانی غزل، طی گفتگویی که القای اشارات عارفانه می‌کند، مخاطب را در یک کنش گفتمانی وارد می‌کند که به دلیل مظاهر زیبایی شناسانه، تصاویر و شگردهای بلاغی، سیالیت و جابجایی مکان‌ها،که موجب پدیداری معناهای جدید می-شود، بسیار مؤثر عمل می‌کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)